Podział i klasyfikacja social media

Rozwijając rozpoczęte w poprzednich wpisach wątki definicji web 2.0 oraz definicji social media przymierzyłem się do klasyfikacji i podziału mediów społecznościowych. Social media i web 2.0 są często wzajemnie utożsamiane, mylone czy stosowane zamiennie. Co jest oczywiście nieuprawnione (starałem się to przybliżyć w poprzednich wpisach – linki powyżej). Dokonanie samej klasyfikacji nie jest jednak takie proste – zwłaszcza, że chciałem unikać podziałów opartych o konkretne usługi sieciowe (np. rodzaje serwisów), a opracować bardziej uniwersalny. Jak bowiem pokazuje praktyka – klasyfikacje social media oparte o podział na grupy rozwiązań sieciowych nie są wzajemnie spójne (różni autorzy dzielą social media na odmienne grupy serwisów lub uwzględniają tylko część z nich w analizach inne pomijając). Tego typu klasyfikacje nie są również przydatne w dłuższym okresie, ponieważ narzędzia sieciowe dedykowane celom społecznym stale ewoluują – pewne typy serwisów tracą na popularności i znikają z internetu, a inne wręcz odwrotnie.

Dlatego optymalnym podejściem jest podział social media ze względu na funkcję jaką serwisy czy aplikacje z danej kategorii mają realizować. Ujmując to inaczej: można powiedzieć, że proponowana klasyfikacja odnosi się do potrzeb użytkowników jakie są zaspokajane przez social media. Odniesienie się do potrzeb (funkcji) ma o tyle znaczenie, że jak wspominałem wcześniej – social media są często porównywane do mediów tradycyjnych (i potrzeb zaspokajanych przez ten typ mediów), a w istocie stanowią dzisiaj dla nich coraz poważniejszą alternatywę.

Klasyfikacja oparta o funkcje mediów społecznych, a nie rodzaje serwisów ze swojej natury ma charakter uproszczony i stanowi model do dalszych rozważań. Część z opisywanych przeze mnie kategorii jest starsza niż samo pojęcie „social media” – jak choćby fora, ale w moim odczuciu tego typu narzędzia są na tyle integralną częścią mediów społecznych, że nie sposób uniknąć ich zaklasyfikowania do tego segmentu.
Kolejnym aspektem, który warto brać pod uwagę przy dokonywaniu klasyfikacji jest stopień urzeczywistniania konkretnych idei mediów społecznych w ramach poszczególnych kategorii.

Klasyfikacja social media (mediów społecznych) ze względu na funkcję:

• Media społeczne służące publikacji (prezentacji) opinii i poglądów. To najbardziej podstawowa kategoria social media. Głównym zadaniem serwisów (aplikacji/usług) zaliczanych do tej kategorii jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym możliwości otwartego i nieskrępowanego wyrażania opinii i poglądów. Przykładami rozwiązań z tej kategorii są choćby blogi, mechanizmy wiki czy serwisy dziennikarstwa obywatelskiego (citizen journalism). Kategoria ta urzeczywistnia zatem najsilniej postulat wolności dostępu do tworzenia i odbioru treści. Blogi, wiki i serwisy dziennikarstwa społecznego są jednymi z najstarszych rozwiązań social media.
• Media społeczne służące współdzieleniu zasobów. To kategoria, która bardzo jednoznacznie bazuje na idei Web 2.0. Wszelkiego typu zasoby, które użytkownicy współdzielą w sieci (filmy wideo, zdjęcia, obrazy, prezentacje, aplikacje, etc.) są przechowywane i udostępniane z poziomu serwerów sieciowych. W odróżnieniu od modelu wiki, rozwiązania bazujące na współdzieleniu nie są nastawione na tworzenie bazy wiedzy ale budowanie bazy zasobów przetwarzanych i przechowywanych w ”chmurze” (ang. cloud). Typowe rozwiązania z tej kategorii to YouTube, Flick czy Slideshare.
• Media społeczne nastawione na współtworzenie lub kooperację. To relatywnie rzadko prezentowana kategoria social media. Wynika to z jej małej „atrakcyjności medialnej”. Zdecydowałem się wydzielić tą kategorię jako zdecydowanie inną od pozostałych. Są to bowiem rozwiązania, których główną rolą jest założony z góry cel w postaci uzyskania wyniku kooperacji uczestników. O ile w przypadku blogów czy wiki użytkownicy z góry nie zakładają, że będą partycypować w tworzeniu treści (czy też suma ich kooperacji da wynik), o tyle w przypadku rozwiązań takich jak Google Docs czy gier MMO (Massive Multiplayer Online Games) tak właśnie jest. Co więcej korzystanie z tych rozwiązań samodzielnie nie odróżnia ich od odpowiedników znanych ze świata offline (np. od MS Word czy gier desktopowych). Charakterystyką tej kategorii rozwiązań social media jest tworzenie się społeczności ad hoc, zwykle na (relatywnie) krótki czas lub jeśli istnieje ona dłużej, ma charakter zamknięty (społeczność nie dopuszcza nowych członków/uczestników lub robi to sporadycznie). To rozwiązania, które optymalnie starają się wykorzystywać mechanizm kolektywnej inteligencji – ograniczając się wyłącznie do twórców.
• Media społeczne nastawione na budowanie i podtrzymywanie relacji. To chyba najszerzej obecnie zaadoptowana (z racji tego, że jest również najbardziej przystępną) kategoria mediów społecznych. Odnosi się to zwłaszcza do serwisów typu social networking, których główną rolą jest właśnie budowanie i podtrzymywanie relacji pomiędzy ludźmi. To również kategoria, która silnie realizuje jeden z pięciu głównych postulatów web 2.0 – internet jako platforma łącząca ludzi. Rolą sieci społecznościowych nie jest tworzenie treści, ale właśnie relacji międzyludzkich. Do tej kategorii zaliczają się również, obecnie trochę zapomniane – wirtualne światy.
• Media społeczne nastawione na komunikację i dyskusję. Czyli kategoria , w której osią społecznej interakcji jest dyskusja i debata. Może się ona toczyć nawet w oderwaniu od treści będących przedmiotem dyskusji. Tego typu rozwiązania są jednym z najstarszych w sieci. Do tej kategorii zaliczają się przede wszystkim fora oraz komunikatory internetowe (instant messaging) oraz czat. Obecnie tego typu rozwiązania są coraz częściej integrowane z innymi typami serwisów social media – głównie social networking. Jeśli tak nie jest – są wykorzystywane równolegle (np. czat podczas transmisji na żywo ).
• Media społeczne nastawione na bieżące informowanie i odnoszenie się do aktualności. To kategoria, która nastawiona jest na relacjonowanie i odnoszenie się do bieżących wydarzeń. Rozwiązania tworzone w ramach tej kategorii skupiają się na tym co dzieje się obecnie. Przedstawicielami takich narzędzi są przede wszystkim mikroblogi, ale również serwisy alertowe (powiadomienia obywatelskie) czy mniej znane w Polsce serwisy typu livestream (które są pewnego rodzaju agregatorami najnowszych wydarzeń) czy livecast.

Poniżej wykres ilustrujący powyższą klasyfikację:

Dla zainteresowanych zamieszczam również inne podejście do klasyfikacji social media (Kaplan, Haenlein, 2010), które moim zdaniem warto brać pod uwagę (niestety nie dysponuję lepszą jakością).

Klasyfikacja mediów społecznych (Kaplan i Haenlein)

Kończąc analizę definicji web 2.0 i social media oraz porządkując rozróżnianie tych pojęć warto zwrócić jeszcze uwagę na dwa aspekt o których do tej pory nie pisałem – kwestie środków wyrazu oraz narzędzi i technologii web 2.0.

Media społeczne, a raczej model czy też filozofia na jakiej bazują – web 2.0, poza nowym podejściem do tworzenia rozwiązań sieciowych i wynikającą stąd eksplozją nowych aplikacji internetowych, posługują się niezwykle szerokim wachlarzem środków przekazu (przynajmniej w odniesieniu do poprzednich lat rozwoju sieci). Przed okresem intensywnej adaptacji mediów społecznych w sieci dominował właściwie jeden środek wyrazu – tekst. Był on najczęściej wykorzystywanym nośnikiem przekazu. Z czasem ograniczenie to zostało rozszerzone o możliwość zamieszczania obrazów w sieci (na początku niskiej rozdzielczości, ze względu na niską przepustowość łączy sieciowych – co było również jednym z głównych powodów bazowania w przekazie wyłącznie na tekście). Szerokie wykorzystanie wideo, audio, multimediów czy aplikacji w social media nie jest oczywiście bezpośrednio wynikiem narodzenia się idei web 2.0 ale raczej efektem równoległego rozwoju technologii (kompresji danych, przetwarzania obrazu, wzrostowi szybkości łączy, etc.). Nie zmienia to jednak faktu, że dzisiejsze rozwiązania social media czerpią pełnymi garściami z nowych możliwości – takich jak wykorzystywanie multimediów w celu wzbogacania społecznej interakcji.

Ostatnim elementem, który dopełnia całości tego obrazu są narzędzia, technologie czy też techniki web 2.0, które w istotny sposób zmieniają podejście to tworzenia rozwiązań internetowych, w tym również spoza segmentu social media (API, embed, widget, podcast, RSS, tagi, itp.).

Ogólny schemat (model) uwzględniający wszystkie powyżej opisane elementy zamieszczam poniżej.

Schemat zależności web 2.0 i social media (model)

—
28.11.2013 – powyższe definicje z tego bloga (web 2.0, social media) znalazły się w rozdziale „Social media – społeczne wymiary internetu” (E-marketing, Wydawnictwo Naukowe PWN, listopad 2013). Strategiami social media w firmie i organizacji zajmuję się zawodowo w Digital We.